Бугунги кунда қурилиш саноати жаҳон иқтисодиётининг жадал суръатларда ривожланаётган соҳаларидан бирига айланмоқда. Ушбу тармоқнинг жаҳон умумий ялпи ички маҳсулот ишлаб чиқариш таркибидаги улушининг тобора ўсиб бориши натижасида қурилиш материаллари ишлаб чиқариш ҳамда бино ва иншоотлар қуриш ҳажмининг юқорилиги билан аҳамиятлидир. Дунё мамлакатлари ялпи ички маҳсулотининг 13 фоизи айнан ушбу тармоқда яратилаётганлиги эса, қурилиш инфратузилмасини барқарор ривожлантиришга катта эътибор қаратилаётганлигидан далолат беради. 2020 йилга келиб  мазкур кўрсаткич 4,8 трлн. АҚШ долларига етган бўлса, етти йилдан кейин эса 7,2 трлн. АҚШ долларини ташкил этиб жаҳон ЯИМнинг 15% фоиз улушига эришилиши кутилмоқда^[1].  Сўнгги 20 йил ичида жаҳон миқиёсида ўртача аҳоли сонининг ўсиб бориши натижасида саноат тармоқларига бўлган талаб ошиб бормоқда.

Замонавий илмий тадқиқотлар шуни кўрсатадики, корхоналарнинг бир қатор салбий оқибатларнинг асосий сабаблари ишчи-ходимларнинг корпоратив ижтимоий жавобгарлик деган янги иборанинг тармоқларга кириб келиши 21-асрнингбарқаорор иқтисодий ўсиш меъзонини белгилаб берди. Бу эса, иш жойларида ижтимоий-иқтисодий самарадорликни оширишга тўсқинлик қиладиган масъулиятсизлик, эътиборсизлик, тартиб-қоидалар ва буйруқларга бўйсунмаслик, билимсизлик, ишни режасиз ва тартибсиз ташкил этиш, сифатсиз бошқарув ва назоратсабабли ишчиларнинг жиддий зарар кўраётгани ҳатто, ўлим даражаси ортиб боришининг асосий меъзонларига айланди.Шу нуқтаи-назардан қурилиш тармоқларида ИССХТнинг илмий асосларини ўрганишда илғор хорижий тажрибалари ва халқаро ҳамкорлик ёндашувларига эътибор қаратсак.

Жаҳон қурилиш саноатида ИССХТ борасида илк халқаро интеграциялашув меҳнат фаолиятида инсон ҳаёти ва хавфсизлигининголий ўрнини таъминлаш мақсади илгари сурилди. Бу эса, ХМТнинг 1991 йил 11 январда кучга кирган 167-сонли ”Қурилишда соғлиқ ва хавфсизлик” конвенциясининг жорий этилишига сабаб бўлди. Ҳозирги кундамазкур конвенцияни 32 мамлакатратфикация қилган бўлиб,қурилиш саноатида юқори ижтимоий-иқтисодий натижаларга эришиб келмоқда

№	Мамлакатлатлар	Ратификация санаси	Underwriters Laboratories индекси[2]	Номинал ЯИМ (млрд, АҚШ доллар)[3]	Аҳоли жон бошига ЯИМ (млрд, АҚШ доллар)[4]
1	Албания	24.04.2014	67	15,418	5,372
2	Жазоир	6.06.2006	60	172,781	3,980
3	Беларусия	21.11.2001	61	62,572	6,603
4	Бельгия	8 .06.2016	88	517,609	45,175
5	Боливия	10.02.2015	52	42,401	3,670
6	Бразилия	19.05.2006	76	1,847,020	8,796
7	Хитой	7.03.2002	72	14,140,163	10,098
8	Колумбия	06.09.1994	73	327,895	6,508
9	ЧехияРеспубликаси	1.01.993	83	246,953	23,213
10	Дания	10.07.1995	92	347,176	59,795
11	ДоминикРеспубликаси	4.06.1998	59	89,475	8,629
12	Финляндия	23.01.1997	90	269,654	48,868
13	Габон	28.07.2015	56	16,877	8,112
14	Германия	18.11.1993	90	3,863,344	46,563
15	Гватемала	7.10.1991	48	81,318	4,616
16	Гвинея	25.04.2017	33	23,587	2,742
17	Венгрия	22.05.1989	81	170,407	17,463
18	Ироқ	17.09.1990	54	224,462	5,738
19	Италия	12.02.2003	84	1,988,636	32,946
20	Қозоғистон	18.06.2008	67	170,326	9,139
21	Лесото	27.01.1998	44	2,741	1,338
22	Люксембург	8.04.2008	92	69,453	113,196
23	Мексика	5.10.1990	64	1,274,175	10,118
24	Черногория	18. 09. 2015	73	5,424	8,703
25	Норвегия	24.06.1991	94	417,627	77,975
26	Панама	31.01.2008	68	68,536	16,245
27	РоссияФедерацияси	29.10.2018	68	1,637,892	11,162
28	Сербия	16.09.2009	73	51,523	7,397
29	Словакия	1.01.1993	83	106,552	19,547
30	Швеция	7.10.1991	93	528,929	51,241
31	Туркия	23.03.2015	78	743,708	8,957
32	Уругвай	25.05.2005	77	59,918	17,029

Иловада мамлакатларнинг тўрт энг асосий кўрсаткичларини умумлаштирган ҳолда қурилиш саноатининг бугунги кун натижалари ифодаланган. Масаслан, Белорусия ЯИМ 2019 йилда 62 млрд. АҚШ долларини ва аҳоли жон бошига 6600 АҚШ долларини, АҚШнинг Underwriters Laboratories гобал хавфсизлик индексида 61 рейтинг кўрсаткични қайд этиб, ХМТнинг 167-сонли конвенциясини 2001 йилда ратификация қилган маълумотлар умумлаштирилган.Мазкур жадвал орқали мамлакатларнинг иқтисодий салоҳияти билан ИССХТ ўртасидаги боғлиқликларни кўришимиз мумкин.

Мамлакатларда қурилиш саноатининг кўлами жиҳатидан катталиги инсонлар ҳаётиниг ҳам шу даражада хавф остида қолаётгани шунингдек, иқтисодий йўқотишлар ҳам адбатта мутаносиб тенденцияга экани қуйидиги жадвалда ўз аксини топган.

Мамлакатларнинг ЯИМга нисбатан бахтсиз ҳодисалар учун ажратилган пул маблағлари (2019 йил)[5]

Мамлакатлар	Номинал ЯИМ (Млрд. АҚШ доллари)	ЯИМга нисбатан бахтсиз ҳодисалар сабабли зарар (фоизда)	ЯИМга нисбатан бахтсиз ҳодисалар сабабли зарар (АҚШ долларида)
АҚШ	21,439,12	3,25	696,771,40
Европа Иттифоқи	18.705,15	3,26	609,787,89
Жанубу Шарқий Осиё	2.815,05	4,40	123,862,20
АСЕАН	3.225,07	4,12	132,872,88
Корея	1,612,41	3,58	57,724,27
Германия	3,863.34	3,33	128,649,22
Бирлашган Қироллик	2,743.59	2,90	116,872,38
Нидерландия	902.36	3,12	28,153,32
Финландия	269.65	3,34	18,409,62
Сингапур	363,14	3,46	18,934,37
Янония	5,154.48	2,65	141,611,32
Австралия	1,376,26	3,00	41,287,8
Янги Зеландия	203,127	3,19	6,479,1

Эулер Гермес халқаро агентликнинг тадқиқотлари кўра 2014 ва 2018 йиллар оралиғида жаҳон минтақаларида қурилиш фаолиятида бахтсиз ҳодисалар содир бўлиш  хавфи  кескин ортишидан Хитой, Россия, Бразилия, Туркия ва араб мамлакатлари азият чеккан.

Жаҳон қурилиш саноатида бахтсиз ҳодисалар содир бўлиш  хавфи[6]

Эътиборлиси шундаки, ушбу минтақа мамлакатларида юксак даражада қурилиш саноатининг ривожланиб бориши кўпроқ муҳожирларнинг меҳнатга юқори ҳақ тўланиши интилишлари ёки қулайроқ меҳнат шароитларида  ишлаш ҳоҳиши натижасида содир бўлмоқда. Натижада уларнинг ўз мамлакатларининг маҳаллий стандартлар асосида меҳнат муносабатларига таянган ҳолда ишлашлари оқибатида турли профессионал касалликларга чалинишлари ва ўта жидиий бахтсиз ҳодисаларга учраётганини инкор этиш мушкулдир.

Азиз ЗИКРИЁЕВ,
Тошкент Архитектура-қурилишинститути
PhDдокторанти.

[1] http://www.industrytap.com/global-construction-expected-to-increase-by-4-8-trillion-by-2020/1483

[2] https://www.ul.com/news/underwriters-laboratories-inc-discontinues-ul-safety-index

[3] http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-ranking.php

[4] https://www.imf.org/external/datamapper/ngdpdpc@weo/oemdc/advec/weoworld

[5] International Newsletter on Occupational Health and Safety 2018 асосида муаллиф ишланмаси.

[6] Euler Hermes, Construction Economic Research, Allianz, Soft landing with a loose seatbelt, 2018, p 9.